Παρανομες ολεσ οι επαναπροωθησεις

(Σημερινό άρθρο στον Φιλελεύθερο).

Υπάρχει διάχυτη η εντύπωση στην κοινωνία ότι η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να επαναπροωθεί βάρκες πίσω στη χώρα από την οποία προήλθαν, π.χ. στον Λίβανο ή στην Τουρκία μέσω των κατεχομένων. Έχει επίσης δημιουργηθεί η διαστρεβλωμένη εντύπωση ότι το Υπουργείο Εσωτερικών έχει συμφωνία με τον Λίβανο που επιτρέπει τις επαναπροωθήσεις πριν καν οι βάρκες καταπλεύσουν στις κυπριακές ακτές, και ότι αυτή η συμφωνία είναι κάτι αντίστοιχο με τη συμφωνία που έχει συνάψει η Ελληνική Δημοκρατία με την Τουρκία, στα πλαίσια της προσφυγικής Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Πώς προέκυψε η διαστρέβλωση και ποια είναι η πραγματικότητα; Η λανθασμένη αντίληψη αφορά τόσο το τι επιτρέπει η συμφωνία Ελλάδας-Τουρκίας και η «συμφωνία» Κύπρου-Λιβάνου, όσο και το αν νομιμοποιείται η Κύπρος να επαναπροωθεί στην Τουρκία μέσω κατεχομένων. 

Η συμφωνία Ελλάδας-Τουρκίας επιτρέπει την υπό προϋποθέσεις επιστροφή αιτούντων ασύλου, και περιλαμβάνει μια κυβερνητική απόφαση-κλειδί: η Ελληνική Δημοκρατία έχει επίσημα αναγνωρίσει τον Ιούνιο του 2021 την Τουρκία ως «ασφαλή τρίτη χώρα» για ανθρώπους από συγκεκριμένες χώρες. Για να οριστεί μια χώρα ως «ασφαλής» για αιτητές ασύλου πρέπει να πληρούνται μια σειρά από προϋποθέσεις. Πρέπει να είναι μια χώρα η οποία αποδεδειγμένα σέβεται τις διεθνείς υποχρεώσεις της προς αιτούντες διεθνούς προστασίας, και που εξασφαλισμένα οι αιτητές δεν κινδυνεύουν στην εν λόγω χώρα. 

Αυτή η απόφαση όμως δεν επιτρέπει επαναπροωθήσεις! Ο προσδιορισμός τρίτης χώρας ως «ασφαλής» επιτρέπει μόνο επίσπευση της διαδικασίας εξέτασης αίτησης για άσυλο και όχι παράλειψή της. Η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να επιτρέψει στους πρόσφυγες να υποβάλουν αίτημα για διεθνή προστασία, και αν κριθεί το αίτημα ως απαράδεκτο και η «τρίτη χώρα» (Τουρκία) από την οποία κατέφτασε ως «ασφαλής» για αυτόν, τότε και μόνον τότε μπορεί να επιστραφεί. Και μάλιστα πρέπει να του δοθεί η ευκαιρία να υποβάλει και ένσταση. Με άλλα λόγια, επιτρέπει «συνοπτικοποίηση» της αξιολόγησης, όχι επαναπροώθηση στη θάλασσα.  

Ας εξηγήσουμε με απλά λόγια τι είναι οι επαναπροωθήσεις. Επαναπροώθηση (refoulement) σημαίνει τη βίαιη επιστροφή ανθρώπων που αιτούνται διεθνούς προστασίας, πίσω στη χώρα από την οποία έφυγαν. Η αρχή της μη-επαναπροώθησης είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 σχετικά με το Καθεστώς των Προσφύγων. Για να επιστραφεί νόμιμα αιτητής ασύλου πίσω, πρέπει πρώτα να έχει υποβάλει αίτηση για άσυλο, να έχει εξεταστεί η αίτηση εξατομικευμένα, να έχει απορριφθεί, να έχει αποδειχτεί ότι στη χώρα από την οποία ήρθε δεν κινδυνεύει και είναι «ασφαλής» για αυτόν να επιστρέψει, και μετά να σταλεί πίσω σε συνεννόηση με την εν λόγω χώρα. 

Συναφώς, ούτε η Κύπρος νομιμοποιείται να επαναπροωθεί πρόσφυγες στον Λίβανο, αφού καμιά διμερής συμφωνία δεν μπορεί να νομιμοποιήσει επαναπροωθήσεις. Ακόμα και αν οι βάρκες έχουν μόνο Λιβανέζους και ακόμα και αν οριστεί ο Λίβανος ως «ασφαλής χώρα». Οι ενστάσεις δεν είναι ζήτημα τυπολατρίας. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Πώς είναι δυνατόν να θεωρηθεί ο Λίβανος ως «ασφαλής χώρα», αφού, όπως έχει υποδείξει ο διεθνολόγος δημοσιογράφος της «Καθημερινής», Γιάννης Ιωάννου, ο Λίβανος δεν είναι καν συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης της Γενεύης, ούτε έχει υιοθετήσει συγκεκριμένη νομοθεσία σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων; Επιπλέον, υπάρχει αναδυόμενη βία και αστάθεια.

Παρόλο που το Υπουργείο Εσωτερικών δεν έχει ευθέως ισχυριστεί ότι θεωρεί την Τουρκία ή τον Λίβανο ως «ασφαλή τρίτη χώρα», αξιωματούχοι του Υπουργείου έχουν κατά καιρούς αφήσει με διάφορους τρόπους (π.χ. περιφραστικά) να νοηθεί ότι Τουρκία και Λίβανος είναι ασφαλείς χώρες και άρα «επιτρέπεται» η επαναπροώθηση. Για παράδειγμα, σε ραδιοφωνική εκπομπή στις 27 Μαΐου 2020, ο Διευθυντής του Γραφείου του Υπουργού Εσωτερικών προσπαθώντας να αιτιολογήσει την παράνομη επαναπροώθηση πλοιαρίου με Σύρους πρόσφυγες προς τα κατεχόμενα (πλοιάριο με 69 παιδιά), είχε πει ότι «είναι άνθρωποι που βρίσκονταν στο έδαφος της Τουρκίας για τους οποίους η Τουρκία παίρνει σημαντικότατο ποσό για να συντηρεί και να προστατεύει [...]. Άρα δεν μιλάμε για ανθρώπους που κινδύνευαν στη Συρία, μιλάμε για ανθρώπους που βρίσκονταν στην Τουρκία ασφαλείς». Όμως η Κύπρος όχι μόνο δεν όρισε την Τουρκία ως «ασφαλή τρίτη χώρα» μέσω κανονιστικής διοικητικής πράξης, αλλά οι αξιωματούχοι του ΥπΕξ λένε με κάθε ευκαιρία ότι η Τουρκία εργαλειοποιεί πρόσφυγες, υποκινώντας τους να μπουν σε βάρκες και να ρισκάρουν τη ζωή τους. Πώς είναι «ασφαλής χώρα» για αυτούς ενώ τους εξωθεί στον κίνδυνο; Αλλά ακόμα και αν την όριζε ως «ασφαλή χώρα», έχει ήδη εξηγηθεί ότι σε καμιά περίπτωση δεν θα νομιμοποιούνταν η Κυπριακή Δημοκρατία να προβαίνει σε επαναπροωθήσεις.