Χρυση ακαδημαϊκη ζωη

Διαβάζοντας δημοσιεύματα για όσα διαμείφθηκαν στην Επιτροπή Παιδείας της Βουλής σχετικά με τον προϋπολογισμό του Πανεπιστημίου Κύπρου, ομολογώ ότι ένιωσα δυσαρέσκεια και αποστροφή. Υπήρξαν διάφορα δημοσιεύματα, ένα από αυτά έφερε τον τίτλο «Χρυσοί μισθοί για ακαδημαϊκούς». Ο τίτλος αντικατοπτρίζει την εντύπωση που έχει μεγάλο μέρος της κοινωνίας για τους ακαδημαϊκούς. Ότι οι ακαδημαϊκοί στο σύνολό τους διάγουν ένα προνομιακό, άνετο, βίο, μελετώντας ανέμελα και γράφοντας βιβλία για τα αγαπημένα τους θέματα, όντας καλοπληρωμένοι και χωρίς να επηρεάζονται ιδιαίτερα από τα κοινωνικά προβλήματα. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Η ακαδημαϊκή εργασία ολοένα και απαξιώνεται, η πίεση αυξάνεται, ο χρόνος εργασίας μεγεθύνεται τόσο που καταπνίγει την προσωπική ζωή. Το πιο σημαντικό: οι μισοί ακαδημαϊκοί δεν έχουν καν μόνιμες θέσεις.

Επιχειρείται να περάσει στην κοινή γνώμη μια επιζήμια αντίληψη για τον χαρακτήρα της ακαδημαϊκής εργασίας αλλά και τον σκοπό των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων στην κοινωνία ευρύτερα. Γιατί προκύπτει αυτή η στρεβλή αντίληψη για την ακαδημαϊκή εργασία; Πρόκειται για σκοπιμότητες που προλειαίνουν το έδαφος για να περάσουν πολιτικές λιτότητας, ιδιωτικοποίησης και μανατζεριαλισμού των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων.  

Κάποιες από αυτές τις αλλαγές έχουν ήδη γίνει. Τα πανεπιστήμια στην Κύπρο έχουν ήδη υιοθετήσει, κάποια σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλα, πρακτικές, όπου η εκπαίδευση θεωρείται προϊόν που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της αγοράς, όντας το πανεπιστήμιο μηχανισμός εξυπηρέτησης της αγοράς. Αυτή η λογική οργανώνει τα πάντα: από τον τρόπο διαχείρισης των χρηματοοικονομικών πόρων, το είδος πτυχίων που προσφέρονται, τον τρόπο προσέλκυσης και αξιολόγησης φοιτητών, το είδος συμβολαίων που υπογράφονται με το ακαδημαϊκό προσωπικό.

Θα έλεγε κανείς ότι τα δημόσια πανεπιστήμια στην Κύπρο ακόμα αντιστέκονται στην ολοκληρωτική υιοθέτηση τέτοιου μοντέλου διακυβέρνησης και στην επιχειρηματική λογική γενικότερα. Ωστόσο είναι αμφίβολο για πόσο θα αντέξουν, αφού αυτή τη λογική προωθεί ο ίδιος ο κρατικός και πολιτειακός μηχανισμός, με διάφορους τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα. Όταν η κυβέρνηση οργανώνει την οικονομία με τρόπο που δίνει προτεραιότητα στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και στην επεκτατική χρηματοπιστωτική λογική, αργά ή γρήγορα καταλήγει να μιμείται και να εσωτερικεύει αυτή τη λογική και ως εργοδότης.

Μπορεί, λ.χ., στο Πανεπιστήμιο Κύπρου να έχει διατηρηθεί κάποια αυτονομία και να μην έχει επιδοθεί στον μανατζεριαλισμό, αφού κυβερνάται από τους ίδιους τους ακαδημαϊκούς (μέσω της Συγκλήτου και της Πρυτανείας), ως μια κοινότητα ίσων στη βάση της συναδελφοσύνης. Μπορεί επίσης να μην έχουν υιοθετηθεί τόσο αδίστακτες πρακτικές, όπως στις ΗΠΑ και στο ΗΒ, όπου πιέζουν αφόρητα το μόνιμο ακαδημαϊκό προσωπικό έτσι ώστε να αποδώσει περισσότερα από όσα αντέχει.

Έχει όμως ήδη υιοθετηθεί το ένα σκέλος της «εξίσωσης», που αφορά στη μεγάλης κλίμακας εργοδότηση ακαδημαϊκού προσωπικού με όρους προσωρινότητας. Τα «ευέλικτα συστήματα εργασίας» δεν είναι κάτι καινούριο—είναι διαδεδομένη πρακτική εργοδοτών για να μειώσουν τα έξοδά τους. Η υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων από τα πανεπιστήμια είναι σχετικά πρόσφατη, όμως η εκμετάλλευση προσωρινού εργατικού δυναμικού στα πανεπιστήμια έχει ήδη γίνει το modus operandi. Υπολογίζεται ότι πέραν των μισών ερευνητών και διδασκόντων του Πανεπιστημίου Κύπρου εργοδοτούνται με όρους προσωρινότητας, με συμβόλαια ορισμένου χρόνου. Το γνωρίζατε αυτό;   

Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα, η οποία δεν γίνεται παραδεκτή ή αντιληπτή. Όποτε υποδειχτεί, ακούγονται πολλές και διάφορες δικαιολογίες. (Θα επανέλθω με άλλο άρθρο επ’ αυτού). Με διάφορες δικαιολογίες, λοιπόν, έχει εδραιωθεί ένα μόνιμο οικονομικό καθεστώς που εγκλωβίζει ακαδημαϊκούς εργαζομένους στην ανασφάλεια, στην αβεβαιότητα, σε χαμηλά εισοδήματα και ελάχιστα ωφελήματα. Αρκετά άτομα εργοδοτούνται επί μονίμου βάσεως για χρόνια χωρίς πρόσβαση σε βασικά ωφελήματα, με εισοδήματα κάτω από τον εθνικό μέσο όρο. Λίγες ώρες στο τάδε πανεπιστήμιο, λίγες ώρες στο δείνα πανεπιστήμιο. Ένα-δυο χρόνια στο τάδε ερευνητικό πρόγραμμα, δύο-τρία χρόνια στο δείνα πρόγραμμα. Μονίμως στο άγχος και στην ανασφάλεια.

Δυστυχώς πολλοί έχουν εξοικειωθεί με αντισυναδελφικές συμπεριφορές, όπου ακαδημαϊκοί με καθεστώς μονιμότητας τους συμπεριφέρονται περιφρονητικά ή τους βλέπουν περίπου ως φοιτητές αντί ως συναδέλφους, ως να τους κάνουν χάρη που τους εργοδοτούν και τους «επιτρέπουν να κερδίζουν πολύτιμη εμπειρία μέχρι να βρουν το δρόμο τους». Κάπως έτσι έχει δημιουργηθεί το ακαδημαϊκό πρεκαριάτο και έχει εδραιωθεί μια μεγάλη κατηγορία εργαζομένων δευτέρας διαλογής, που καλύπτουν πάγιες ανάγκες πανεπιστημίων.  

Εκατοντάδες επιστήμονες στην Κύπρο μια μέρα θα ξυπνήσουν και θα είναι ήδη πενήντα χρονών, ίσως με οικογένεια, ίσως με εξαρτώμενα, ίσως με δάνεια, ίσως με δουλειά για το επόμενο εξάμηνο, ίσως με εισόδημα πάνω από τον κατώτατο μισθό, μα σίγουρα χωρίς ταμείο προνοίας, σίγουρα χωρίς καλή σύνταξη, σίγουρα χωρίς ασφάλεια, σίγουρα ως κατώτεροι εργαζόμενοι, πειθαρχημένοι. Δεν άξιζαν κάτι καλύτερο, φαίνεται.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο www.paideia-news.com).