Η ανατρεπτικη δυναμη της φαντασιας του Γιωργου Γαβριηλ

Ο Γιώργος Γαβριήλ δεν χρειάζεται συστάσεις: ο Γιώργος έχει μια μακρά και συνεπή πορεία στις εικαστικές τέχνες, η οποία είναι αρκετά γνωστή στο κυπριακό κοινό. Aυτό δεν σημαίνει ότι δεν ανανεώνεται το κοινό που τον παρακολουθεί: πιστεύω ότι ανανεώνεται. Τα έργα του συνεχίζουν να φτάνουν σε ανθρώπους που μέχρι πρότινος δεν τον είχαν υπόψη τους, και, αμφίδρομα, νέος κόσμος έρχεται στα έργα του Γιώργου. Η διαδικασία όμως είναι ακόμα πιο δυναμική, αφού υπάρχει και η παράμετρος της συνεχούς δημιουργίας: ο Γιώργος συνεχίζει να δημιουργεί έργα, αδιάλειπτα, συνομιλώντας με την κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα. Για αυτούς τους λόγους, λοιπόν, τελικά ο Γιώργος μάλλον χρειάζεται συστάσεις, έχουμε την υποχρέωση να συνεχίσουμε να συνομιλούμε με το έργο του, και να ανανεώνουμε το ερμηνευτικό πλαίσιο. Να προτείνουμε μια «γραμματική» που οργανώνει την αισθητική εμπειρία.

Είναι μεγάλη μου τιμή που με προσκάλεσε ο Γιώργος να αναλάβω αυτόν τον ρόλο ευθύνης, να σταθώ εδω και να προτείνω μιαν ερμηνεία, μια «γραμματική» όπως την αποκάλεσα, η οποία βεβαίως δεν μπορεί να είναι δεσμευτική ή εξαντλητική, ειδικά αφού στη συγκεκριμένη έκθεση, η όποια ερμηνεία καθίσταται ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη και επισφαλής λόγω του πολυσχιδούς χαρακτήρα των έργων. Αυτό διαπιστώνεται άμεσα, με την πρώτη ματιά. Όπως βλέπετε, τα έργα που παρουσιάζει σήμερα ο Γιώργος δεν είναι μόνο αριθμητικά πολλά, αλλά αποτελούν μια ετερόκλητη συλλογή διαφορετικών τεχνοτροπιών, υλικών, μέσων και θεματολογιών. Πολλά έργα έχουν ξεκάθαρη πολιτική θεματολογία, άλλα έχουν θρησκευτικά σύμβολα, ενώ αρκετά από αυτά φέρουν και τα δύο. Κάποιοι πίνακες είναι μικροί, άλλοι είναι μεγάλοι. Κάποιοι πίνακες είναι πολιτικά προβοκατόρικοι, κάποιοι καθόλου. Αρκετοί πίνακες είναι ρεαλιστικοί, άλλοι είναι υπερρεαλιστικοί. Κάποια έργα απεικονίζουν λιτές, ρεαλιστικές φιγούρες σε μονόχρωμο φόντο. Σε κάποια υπερτερούν οι μορφές των χρωμάτων, ενώ σε άλλα τα χρώματα υπερτερούν των μορφών. Κάποια έργα είναι μεταλλικά γλυπτά, που πειραματίζονται με τη φόρμα, άλλα γλυπτά αναπαριστούν κυπριακά σύμβολα και άλλα κυπριακά αντικείμενα. Άλλα φέρνουν μαζί απλές μεταλλικές φόρμες με πέτρες.

Επειδή δεν θέλω να κουράσω, θα πω αυτά που έχω διαπιστώσει ευσύνοπτα και τηλεγραφικά. Υπάρχει λοιπόν κάποια ενιαία «γραμματική» σε όλη αυτή την πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία; Θα έλεγα ναι.

Σε όλα τα έργα μου φαίνεται ότι επιτελείται μια έντονη διαπάλη της φαντασίας με την πραγματικότητα –την κατανόηση της πραγματικότητας, πιο σωστά– και σε κάθε έργο η φαντασία υπερτερεί της πραγματικότητας. Η φαντασία ανταγωνίζεται την πραγματικότητα και την μετασχηματίζει. Γίνεται, με άλλα λόγια, μια εικονική επανάσταση μέσω της δύναμης της φαντασίας. Η φαντασία απελευθερώνει τα πράγματα από την αυταρχική διακυβέρνηση της κατανόησης της πραγματικότητας, παράγοντας μια νέα σύνταξη των ανθρώπων και των πραγμάτων, χρησιμοποιώντας στοιχεία που είναι ήδη εδώ, τα οποία ανασυνθέτει.

Η κατανόηση της πραγματικότητας, την οποία ανατρέπει ο Γιώργος με τη φαντασία, είναι η αστική, καθεστηκυία κατανόηση, που έχει επιβληθεί ως νόρμα και που δρα ηθικοπλαστικά, που μας λέει, δηλαδή, τι είναι σωστό και τι λάθος, και που μας πειθαρχεί, μας λογοκρίνει μας λέει τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται, και μας οργανώνει κοινωνικοπολιτικά. Είναι η ιδεολογία του σημερινού κράτους, έτσι όπως αναπαράγεται από τους μηχανισμούς τους κράτους, αλλά και άλλους υποστηρικτικούς μηχανισμούς, όπως την Εκκλησία.  

Όσον αφορά τα μεταλλικά γλυπτά, αυτά που αναπαριστούν τροχήλατα σπιτάκια, η φαντασία αφαιρεί σημαντικό περιεχόμενο και χαρακτηριστικά σπιτιών ή φωλιών, και αφήνει τη φόρμα, δημιουργώντας, όπως επισήμανε ο φίλος Αντώνης Μπαλασόπουλος, κλειστοφοβικά κι αφιλόξενα σπίτια. Η φαντασία επιτρέπει στο πολιτικό ασυνείδητο να αναδυθεί και να αναδείξει, έτσι ώστε να ανατρέψει, την άσχημη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα, τα σπίτια των προσφύγων που έχουν μετατραπεί σε φέρετρα ή σε ψυχρά οχήματα που το μόνο που κάνουν είναι να μεταφέρουν ανθρώπους από το ένα μέρος στο άλλο.  

Όσον αφορά τα έργα που απεικονίζουν φιγούρες αγροτών στη φύση, τους πίνακες όπου το κύριο στοιχείο είναι το χρώμα. Σε αυτά τα έργα, η φαντασία, με αμεσότητα, απλότητα και ηρεμία, επιτελεί μια άλλου τύπου ανατροπή της πραγματικότητας. Η ανατροπή γίνεται μέσω της ανάδειξης της ωραιότητας, αποσπασμένης από τον χωροχρόνο, σαν μια επίδειξη της ουτοπικής δύναμης της φαντασίας. Μιας ωραιότητας που θεμελιώνει την αυτοπεποίθηση της δημιουργικής φαντασίας ως προς τον κορυφαίο της επαναστατικό ρόλο, και της σχέσης της με έναν δικαιότερο κόσμο που είναι μεν «φανταστικός» αλλά εφικτός και κατά κάποιον τρόπο ήδη εδώ, αφού τα όμορφα συστατικά στοιχεία που αναδεικνύει η φαντασία του Γιώργου, είναι ήδη εδώ, αν και καταπιεσμένα. Με άλλα λόγια, η φαντασία λέει την πραγματικότητα πιο καλά, από ό,τι την λέει η εδραιωμένη αστική κοσμοαντίληψη.   

* Το παρόν κείμενο εκφωνήθηκε στα εγκαίνια της έκθεσης του Γιώργου Γαβριήλ στις 11 Οκτωβρίου 2024, στη Γκαλερί «Γκλόρια».