Πετωντας στη θαλασσα μεταναστες αντι για μεχμετζικ

Είχα γράψει σε προηγούμενο άρθρο (21/11/2021) για τους τρόπους με τους οποίους η κυπριακή και η ελληνική κυβέρνηση συνειδητά εργαλειοποιούν τους μετανάστες-πρόσφυγες. Όταν σκόπιμα τους εκθέτουν σε κίνδυνο στη θάλασσα, μετατρέποντας ανθρώπους σε «σήματα κινδύνου» για να αποτρέψουν άλλους επίδοξους μετανάστες—αυτό είναι συνειδητή εργαλειοποίηση. Ή όταν τους φυλακίζουν σε κλειστές δομές, για τον ίδιο λόγο. Όταν επίσης θεσπίζεται εθνικός κατώτατος μισθός και εξαιρούνται από αυτόν οι κλάδοι της γεωργοκτηνοτροφίας και της οικιακής εργασίας –κλάδοι στους οποίους κατεξοχήν εργοδοτούνται μετανάστες και αιτητές ασύλου—πρόκειται για συνειδητή εργαλειοποίηση.   

Συνειδητή εργαλειοποίηση επισυμβαίνει και όταν μεγαλοποιούν το βαθμό στον οποίο η Τουρκία ελέγχει τις μεταναστευτικές ροές. Αυτό επιτρέπει στις κυβερνήσεις Ελλάδας και Κύπρου να κάνουν ακόμα ένα βήμα και να μιλούν πλέον για «υβριδικό πόλεμο» της Τουρκίας, κάτι που τους επιτρέπει να μετατοπίζουν το θέμα και να συγκαλύπτουν εγχώριες αποτυχίες και ευθύνες προς τους μετανάστες-πρόσφυγες και προς τη διεθνή κοινότητα. Η ιδέα του «υβριδικού πολέμου» επιτρέπει στις δύο κυβερνήσεις να ανασημασιοδοτήσουν τους μετανάστες-πρόσφυγες σε επιθετικά εργαλεία των Τούρκων. Ο μετανάστης-πρόσφυγας δεν είναι πλέον ο εαυτός του, αλλά είναι ένα σύμβολο, ένα σημαίνον, όπου το σημαινόμενο είναι ο Τούρκος που επιτίθεται. Ο μετανάστης έχει μετατραπεί, με άλλα λόγια, σε υποκατάστατο του Τούρκου εισβολέα.

Αυτό που δεν είχα αντιληφθεί σε προηγούμενες αναλύσεις, είναι πώς αυτή η αντικατάσταση (μετανάστης <—> Τούρκος) είναι το έργο ενός υποσυνείδητου μηχανισμού που έχει δύο ψυχολογικές λειτουργίες. Η μια λειτουργία είναι απαλλακτική: επιτρέπει στις εν λόγω κυβερνήσεις να μετατοπίσει το θέμα έτσι ώστε να απαλλαγούν από τις συμβατικές, ηθικές, υποχρεώσεις τους προς μετανάστες-πρόσφυγες βάσει διεθνούς δικαίου. Η δεύτερη λειτουργία αφορά σε υποσυνείδητη εργαλειοποίηση: επιτρέπει στο εθνικιστικό υποκείμενο να ικανοποιήσει ανολοκλήρωτες επιθυμίες που έχουν να κάνουν με την Τουρκία. Η Τουρκία είναι ο Μεγάλος Εχθρός κατά του οποίου εκκρεμούν ιστορικές επιθυμίες εκδίκησης και λύτρωσης. Ο αλυτρωτισμός έχει ιζηματοποιηθεί σε ματαιωμένες επιθυμίες εκδίκησης.

Πρόκειται για επιθυμίες με στόχους εξαιρετικά επικίνδυνους και μη αποδεκτούς, αφού το υποκείμενο για να τους ικανοποιήσει πρέπει να ρισκάρει τη ζωή του και μάλλον να σκοτωθεί. Με την ιδέα του «υβριδικού πολέμου» ενεργοποιείται μια διαδικασία ψυχολογικής μετάθεσης, όπου τα αντικείμενα-στόχοι αυτών των επιθυμιών αντικαθιστούνται με άλλα αντικείμενα, τα οποία είναι πιο «προσιτά», λιγότερο επικίνδυνα, που αποτελούν ευκολότερο στόχο για να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες. Έτσι, αν οι μετανάστες-πρόσφυγες θεωρηθούν προέκταση του Τούρκου κατακτητή, δεν χρειάζεται να επιτεθεί κανείς στα μεχμετζίκ για να πετύχει νίκη επί των μεχμετζίκ: μπορεί να επιτεθεί σε ένα μετανάστη-πρόσφυγα. Και δεν χρειάζεται να πετάξει κανέναν Τούρκο στη θάλασσα—είναι αρκετό να πετάξει ένα μετανάστη στη θάλασσα. Θα είναι σαν να επιτέθηκε στα μεχμετζίκ και σαν να πέταξε τους Τούρκους στη θάλασσα. Δια της μετάθεσης, εργαλειοποιούνται οι μετανάστες για να ικανοποιηθούν επιθυμίες που υπό κανονικές περιστάσεις θα χρειαζόταν να ρισκάρει κανείς τη ζωή του για να τις ικανοποιήσει.

 *Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο, Κυριακή 4 Σεπτεμβρίου 2022. Εδώ σε PDF.