Ο αγωνιωδης βιος ακαδημαϊκων σε προσωρινες θεσεις

Είναι διάχυτη η εντύπωση ότι οι ακαδημαϊκοί στο σύνολό τους διάγουν ανέμελο βίο, μελετώντας, γράφοντας και διδάσκοντας για τα αγαπημένα τους θέματα, όντας καλοπληρωμένοι διανοούμενοι που δεν επηρεάζονται από ανασφάλειες που ταλανίζουν την εργατική τάξη. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. 

Η ακαδημαϊκή εργασία ολοένα απαξιώνεται, η πίεση αυξάνεται, ο χρόνος της εργασίας μεγεθύνεται σε βαθμό που καταπνίγει την ίδια την προσωπική ζωή και καταπίνει σαββατοκυρίακα και διακοπές. Το πιο σημαντικό πρόβλημα, όμως, το έχουν οι ακαδημαϊκοί που δεν έχουν μόνιμες θέσεις. Διδάσκουν λίγες ώρες στο τάδε πανεπιστήμιο, λίγες ώρες στο δείνα πανεπιστήμιο, ένα-δύο χρόνια στο τάδε ερευνητικό πρόγραμμα, δύο-τρία χρόνια στο δείνα πρόγραμμα. Η ζωή τους όλη είναι μια ασταμάτητη διαδικασία συγγραφής και υποβολής αιτήσεων και αναμονής για τα αποτελέσματα, μη μπορώντας να προγραμματίσουν κάτι εκτός αυτού του κύκλου.

Η εργοδότηση ακαδημαϊκών με όρους προσωρινότητας εγκλωβίζει στην ανασφάλεια, στην αβεβαιότητα, στην αγωνία, στο φόβο, στη ντροπή, στη χαμηλή αυτοπεποίθηση. Σε αυτό το άρθρο επιθυμώ να θίξω κάτι που όχι τυχαία μένει στην αφάνεια: τη ψυχολογία αυτών των εργαζομένων. 

Οι εργασιακές συνθήκες οργανώνουν αντίστοιχα και τον συναισθηματικό και διανοητικό κόσμο. Υπάρχει μια διπλή δυσκολία να μιλήσουμε για αυτή την υποκειμενική πτυχή. Σαν ένας διπλός εγκλωβισμός. Οι ακαδημαϊκοί με προσωρινά συμβόλαια έχουν συνηθίσει να μη μιλούν για τις αντικειμενικές εργασιακές συνθήκες. Ακόμα περισσότερο όμως, έχουν συνηθίσει να κρατούν τις υποκειμενικές συνθήκες ακόμα πιο κρυμμένες στην αφάνεια, μη τολμώντας να τις θεωρήσουν άξιες συζήτησης και να αναστοχαστούν πάνω σε αυτές. 

Έτσι, οι εργαζόμενοι όχι μόνο ζουν υπό καθεστώς αγωνίας, φόβου και ντροπής, αλλά ζουν και σε μια διαρκή άρνηση και καταπίεση αυτών των συναισθημάτων, ώστε να μείνουν πάση θυσία ιδιωτικά και σε καμιά περίπτωση δημόσια. Αν οι αντικειμενικές εργασιακές συνθήκες είναι στιγματισμένες, οι υποκειμενικές, και δη οι συναισθηματικές, είναι διπλά στιγματισμένες. Και στις λίγες περιπτώσεις που η υποκειμενική πτυχή έρχεται στο προσκήνιο, έρχεται ως αποκομμένη από τις αντικειμενικές συνθήκες, στα πλαίσια μιας ψυχολογικοποίησης μιας προβληματικής κατάστασης, αποσυνδέοντας τα υποκειμενικά συναισθήματα από οποιοδήποτε εργασιακό αίτημα και συνθήκες, και καθοδηγώντας το άτομο… στα ζάναξ. Τα συναισθήματα και οι διαθέσεις όμως των εργαζομένων είναι ήδη συζευγμένα με το εργασιακό περιβάλλον, και το αποκαλύπτουν γλαφυρά.  

Οι ακαδημαϊκοί σε προσωρινές θέσεις δυσκολεύονται να μιλήσουν για το επιστημονικό τους έργο, για την έρευνά τους και τη διδασκαλία τους, με όρους εργασίας. Υπάρχει μια ψυχολογική δυσκολία να δουν το έργο τους ως εργασία, κι έτσι να δουν τον εαυτό τους ως εργάτη. Υπάρχουν συγκεκριμένα συναισθήματα που τους αποτρέπουν από αυτό. Για παράδειγμα, τα συναισθήματα ντροπής και ενοχής. Η κατοχή διδακτορικού τίτλου έρχεται με κάποια αναγνώριση στην κοινωνία και κάποιο «στάτους». Ωστόσο αυτό δεν ανταποκρίνεται στις εργασιακές συνθήκες, και αυτή η ασυμφωνία παράγει συναισθήματα ντροπής και ενοχής. Η ντροπή και η ενοχή προκαλούνται διότι ο/η εργαζόμενος/η βιώνει τις συνθήκες του/της ως προσωπική αποτυχία, και νιώθει ότι φέρει την ευθύνη. Έτσι κλονίζεται η αυτοπεποίθηση και επηρεάζεται η διαύγεια.  

Αλλά και η αγωνία και ο φόβος είναι κυρίαρχα συναισθήματα του βίου των ακαδημαϊκών με προσωρινές θέσεις. Η αγωνία για το αν θα έχει θέση στο πανεπιστήμιο το επόμενο εξάμηνο.  Η αγωνία αν θα προλάβει τις αμείλικτες προθεσμίες για χρηματοδοτικά προγράμματα. Αν δεν τα προλάβει, και αν δεν επιτύχει, θα μείνει άνεργος/η. Αλλά και φόβος. Ο φόβος μπροστά σε μια επιτροπή αξιολόγησης, από την οποία εξαρτούνται πολλά. Ο φόβος να εγγραφεί στη συντεχνία, ή ο φόβος αφότου εγγραφεί, να δραστηριοποιηθεί ανοιχτά, φοβούμενος/η ότι θα έχει αρνητική επίπτωση σε περίπτωση που ανοίξει μια μόνιμη θέση στο τμήμα. 

Ο φόβος και η αγωνία, μεταξύ άλλων, σκοτώνουν και κάθε δυνατότητα παρρησίας, καθώς και τη δυνατότητα ελεύθερης έρευνας. Αποτέλεσμα; Να γεμίζουν τα πανεπιστήμια με πειθήνιους διδάσκοντες και ερευνητές.  

 [Το άρθρο δημοσιεύτηκε σε ειδικό αφιέρωμα που έκανε η εφημερίδα Χαραυγή/Διάλογος στην ακαδημαϊκή εργασία με προσωρινά συμβόλαια, την Εργατική Πρωτομαγιά 2022. {Εδώ σε pdf}]